Γιώργος Μπρεκουλάκης, M.Sc.

• Ψυχολόγος– Ψυχοθεραπευτής
• Attached at the Heart Parent Educator

Attachment Parenting International
www.attachmentparenting.org

Οι έρευνες στον τομέα της ψυχοθεραπείας υποστηρίζουν ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν κάποιο επίπεδο ναρκισσισμού αλλά κάποιοι άνθρωποι έχουν έντονο ναρκισσισμό που ονομάζεται παθολογικός ναρκισσισμός. Οι άνθρωποι με παθολογικό ναρκισσισμό δυσκολεύονται να ακολουθήσουν μακροχρόνιες ψυχοθεραπευτικές διαδικασίες λόγω της ανωτερότητας και της περιφρόνησης που αισθάνονται έναντι των άλλων ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων των ψυχοθεραπευτών ενώ στο βάθος της προσωπικότητάς τους νιώθουν έντονη μειονεξία και έλλειψη βαθιάς αξίας.

Οι ναρκισσιστές ως γονείς και τα παιδιά των ναρκισσιστών

Οι ναρκισσιστές, χωρίς να το καταλαβαίνουν συνειδητά και χωρίς να το έχουν επεξεργαστεί γνωστικοσυναισθηματικά, επιλέγουν να κάνουν παιδιά για να τα χρησιμοποιήσουν ως ενίσχυση της χαμηλής τους αυτοεκτίμησης και ως αντιμετώπιση του εσωτερικού κενού που αισθάνονται. Όταν η ερωτική- συντροφική σχέση των ναρκισσιστών γονέων έχει αποτύχει τότε οι ναρκισσιστές γονείς αρχίζουν να τρέφονται συναισθηματικά από την έντονη ενασχόληση με τα παιδιά τους (παιδοκεντρικές οικογένειες). Για τους ναρκισσιστές γονείς η δημιουργία οικογένειας δεν είναι τόσο η απόρροια μιας ώριμης, συναισθηματικής επεξεργασίας και ενός κοινού οράματος αλλά ένα παιδικό επίτευγμα που έρχεται να αντιμετωπίσει την δυσφορία, την ανία και την έλλειψη συναισθηματικής διαπραγμάτευσης στη σχέση του ναρκισσιστικού ζεύγους. Οι ναρκισσιστές γονείς μπορεί να βλέπουν τα παιδιά τους ως προέκταση του εαυτού τους και προσπαθούν να επιβάλλουν τις δικές τους ανάγκες, προσδοκίες και όνειρα στα παιδιά τους. Επίσης, οι γονείς με έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία διακρίνονται για τον υπερβολικό έλεγχο που ασκούν στα παιδιά τους καθ’ ότι δεν αντιλαμβάνονται την σημασία της αυτονομίας για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Αν τα παιδιά των ναρκισσιστών έχουν διαφορετικές ανάγκες, όνειρα και θέλουν να ακολουθήσουν τον δικό τους δρόμο οι γονείς αισθάνονται ματαίωση καθ’ ότι αντιλαμβάνονται τα παιδιά τους ως κτήματά τους και ότι χάνουν τον έλεγχο που τους ασκούν. Τα παιδιά με ναρκισσιστικούς γονείς συνδέουν την αγάπη με την ικανοποίηση των επιθυμιών των γονιών τους και δυσκολεύονται να αντιληφθούν τις δικές τους, ανεξάρτητες ανάγκες από αυτές των γονιών τους. Αν τα παιδιά προσπαθήσουν να εκφράσουν τις διαφορετικές τους ανάγκες στους ναρκισσιστές γονείς θα αντιμετωπίσουν τον θυμό ή την απογοήτευση των γονέων τους και την καταστολή της διαδικασίας γνωστικοσυναισθηματικής σύγκρουσης που είναι απαραίτητη για την διαφοροποίηση των παιδιών από τους γονείς.

Χαρακτηριστικά Ναρκισσιστικών Γονέων

• λεκτική ή και σωματική κακοποίηση των παιδιών
• παραμέληση ή καταστολή των συναισθημάτων των παιδιών (δεν υπάρχει επικοινωνία για τα συναισθήματα των παιδιών)
• ακαμψία και αυταρχισμός του γονέα ώστε να υπάρχει έλεγχος του παιδιού μέσα από τον φόβο
• απαιτούν τα παιδιά τους να είναι τέλεια για να μην τους χαλούν την προσωπική, επιφανειακή, γονεϊκή εικόνα
• επικρίνουν και ταπεινώνουν τα παιδιά τους καθ’ ότι δεν εκπληρώνουν τα δικά τους πρότυπα
• δημιουργούν στα παιδιά τους μια αίσθηση ανεπάρκειας
• δημιουργούν στα παιδιά τους την αίσθηση ότι πρέπει διαρκώς να είναι επιτυχημένα για να έχουν την αγάπη των γονιών τους. Η γονεϊκή αγάπη συνδέεται με τα επιτεύγματα των παιδιών και όχι με τα συναισθήματα. Η αποτυχία και η αδυναμία συνδέεται με την προσωπική αξία των παιδιών
• εμπλέκονται υπερβολικά στις ζωές των παιδιών τους και ζουν μέσα από τις προόδους των παιδιών βλέποντάς τες ως επιβεβαίωση της δικής τους αξίας
• εξαρτώνται από την προσοχή των παιδιών τους για να νιώσουν άξιοι
• η έλλειψη βαθιάς αξίας των γονιών μεταφέρεται στα παιδιά τους
• το συναίσθημα της επιθετικότητας των γονέων καλύπτει τα τρυφερά- συμπονετικά συναισθήματα οπότε τα παιδιά δυσκολεύονται στην διαχείριση του θυμού, στα όρια, στις συναισθηματικές διαπραγματεύσεις ενώ οι συμβιβασμοί είναι επώδυνοι
• ο εσωτερικός και εξωτερικός κόσμος των ναρκισσιστικών γονέων είναι ένας βίαιος κόσμος που κληρονομείται ψυχολογικά στα παιδιά τους

Οι Ναρκισσιστές ως ερωτικοί σύντροφοι

Οι ναρκισσιστές όταν συνάπτουν ερωτικές συντροφικές σχέσεις δεν συνδέονται βαθιά και ισότιμα με τους συντρόφους τους γιατί φοβούνται ότι θα πληγωθούν και θα πονέσουν όπως ακριβώς συνέβη στα παιδικά τους χρόνια με τους γονείς τους. Για τους ναρκισσιστές οι σύντροφοί τους σημαίνουν πολλά μόνο όταν τους θαυμάζουν, βλέπουν τους συντρόφους τους ως προέκταση του εαυτού τους ενώ αδυνατούν να νιώσουν τις διαφορετικές ανάγκες των συντρόφων τους. Σε μια ναρκισσιστική σχέση όταν ενεργοποιούνται διαφωνίες και συγκρούσεις τότε υπάρχει φθόνος, επιθετικότητα, περιφρόνηση και παντοδυναμία γιατί αυτές είναι οι άμυνες που διαθέτουν οι ναρκισσιστές για να ανακουφίσουν τις ανασφάλειες που τους δημιουργούν οι λειτουργικές συγκρούσεις. Υπάρχει δυσκολία συναισθηματικής διαπραγμάτευσης των συγκρούσεων και δυσκολία στους ευέλικτους συμβιβασμούς που μια υγιής ερωτική σχέση απαιτεί. Συνήθως, στις ναρκισσιστικές ερωτικές σχέσεις παρατηρούμε ανισότιμους ρόλους δυνατού- αδύναμου, θύτη- θύματος, ανώτερου- κατώτερου, σαδιστή- μαζοχιστή και οι ρόλοι αυτοί εναλλάσσονται μεταξύ των ερωτικών συντρόφων.

Στις ναρκισσιστικές σχέσεις υπάρχει προσπάθεια περιορισμού του κοινωνικού κύκλου του συντρόφου ώστε να υπάρχει αποκλειστικότητα ως προς την προσοχή που αντλεί ο ναρκισσιστής. Όταν οι ναρκισσιστές χωρίζουν από μια ερωτική σχέση δεν βιώνουν το πένθος του χωρισμού καθ’ ότι δεν έχουν ουσιαστικά συναισθήματα για τον σύντροφό τους λόγω του ότι δυσκολεύονται με τη διαχείριση των δυσφορικών τους συναισθημάτων.

Η Ψυχοθεραπεία στις Ναρκισσιστικές Σχέσεις

Σκοπός της ψυχοθεραπείας στις ναρκισσιστικές σχέσεις είναι οι θεραπευόμενοι να επεξεργαστούν γνωστικοσυναισθηματικά τα τραύματά τους, να βιώσουν εσωτερικά τον πόνο και την οργή των παιδικών και ενήλικων χρόνων τους ώστε να σταματήσουν να τραυματίζουν τους άλλους ανθρώπους άλλες φορές συνειδητά και άλλες φορές ασυνείδητα. Συνήθως οι ναρκισσιστές δεν αντιλαμβάνονται την δυσφορία των παιδικών τους χρόνων και νομίζουν ότι έχουν ζήσει τα τέλεια παιδικά χρόνια. Ο μακροχρόνιος στόχος της ψυχοθεραπείας σε ανθρώπους με έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία είναι η ανάπτυξη του ενήλικου τρόπου σκέψης, ο περιορισμός της επίδρασης του εσωτερικού σκοτεινού παιδιού και της διαγενεαλογικής μεταβίβασης ενός εσωτερικού ψυχολογικού πολέμου. Μέσα από την διαδικασία της πολυετούς ψυχοθεραπείας οι θεραπευόμενοι αντιλαμβάνονται την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας, αντιμετωπίζουν την συναισθηματική διαστρέβλωση της οργής, του φόβου και του άγχους καθ’ ότι έχουν βιώσει εσωτερικά τον πόνο και ξεκινούν να αναγνωρίζουν ότι οι ανθρώπινες σχέσεις εμπεριέχουν τις λειτουργικές συγκρούσεις, την αμφιθυμία, τους συμβιβασμούς και τις διαφορές παράλληλα με τα θετικά συναισθήματα και απομακρύνονται από απόλυτα διχαστικές λογικές άσπρου- μαύρου. Οι άνθρωποι με έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία μέσα από την ψυχοθεραπεία ασκούνται στην ενσυναίσθηση δηλαδή στην δεξιότητα να αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα και τις διαφορετικές ανάγκες των άλλων ανθρώπων. Επίσης, η ψυχοθεραπευτική διαδικασία βοηθάει στην άσκηση της προσοχής και κατανόησης των άλλων ανθρώπων ώστε να μην προβάλλονται ασυνείδητα οι προσωπικές επιθυμίες των ναρκισσιστών στους άλλους. Μια άλλη δεξιότητα που μπορεί να αναπτυχθεί σε ανθρώπους με έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία είναι να σταματήσουν να νομίζουν ότι έχουν τον έλεγχο του άλλου και να μετακινηθούν σε ισότιμες λογικές σύναψης σχέσεων. Μια άλλη εμπλουτιστική εμπειρία της ψυχοθεραπείας είναι η αναγνώριση μιας εσωτερικής παρηγορητικής φωνής (η φωνή αυτή είναι συνήθως του ψυχοθεραπευτή ενώ στις υγιείς οικογένειες η εσωτερική αυτή φωνή είναι των γονιών) που κατευνάζει τον πόνο, την δυσφορία και την μοναξιά συνεπώς δεν χρειάζεται οι ναρκισσιστές θεραπευόμενοι να αναζητήσουν εξωτερικά την ανακούφιση, την αναγνώριση και προσοχή από άλλους ανθρώπους και συνεπώς να εξαρτηθούν παθολογικά από αυτούς. Ο πλούτος της ψυχοθεραπείας μπορεί να είναι μια διορθωτική συναισθηματική εμπειρία συγκριτικά με μια παρελθούσα ματαιωτική, συνεξαρτητική και άκαμπτη αντίληψη των ανθρωπίνων σχέσεων. Η μακροχρόνια ψυχοθεραπεία μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική μετακίνηση προς τρυφερές- συμπονετικές- φροντιστικές σχέσεις ενηλίκων, λειτουργικές σχέσεις συναισθηματικής διαπραγμάτευσης και ευέλικτων συμβιβασμών.